"'Bolante baten historia'k familiari laguntzen dio 41 urteko bilaketa honetan"

Eneko Etxeberriak ez luke nahiko etxean berrogei urtez gordeta izan duen bolantearen, Jose Miguel anaiaren azken oroigarriaren, zama Oier semearengana iristerik. Bolante hori 1980an iritsi zen beren bizitzetara, Jose Miguel eta Enekoren aitak berreskuratu zuen, jendarmeek semearen autoa agertu zela esan ziotenean, eta sufrimenduaren, minaren eta abandonuaren isla da honezkero, Jose Miguelekin zer gertatu zen ez jakiteak ireki duen zaurira gidatzen du halabeharrez. Egun batzuk lehenago desagerrarazia zuten Etxeberria, 80ko hamarkadako gerra zikinaren testuinguruan, Batallón Vasco Español talde parapolizialak aldarrikatu zuen ekintza batean.

'Bolante baten historia'

Enekok, "Bolante baten historia" Iban Toledok eta Iñaki Alforjak zuzendutako dokumentalaren protagonistak, bere bizitzaren bi heren daramatza dolua burutzeko borrokan, lutoa oinarri sendo batean oinarritu nahian. Aita-amak Jose Miguelekin zer gertatu zen jakin gabe joan ziren, informazio kontraesankor eta isilaldi amaigabe artean. Eta semearentzat ez du gauza bera nahi.

EITBren parte-hartzea duen pelikulan, Iban Toledo eta Iñaki Alforja zuzendariak alboan ditu Etxeberriak atsedena hartzeko borroka etengabean, ahanztura eta informazioa ezkutatzeko saiakera gainditu eta, azkenik, "Naparraren anaia" barik, Eneko Etxeberria izateko ahaleginean.

Alfojarekin hitz egin dugu, Donostiako Zinemaldiaren aurreko edizioan izan eta gero orain zinema aretoetara iritsi den pelikulaz.

Zerk bultatu zaituzte Etxeberria Alvarez familiaren borroka irudikatzera eta zergatik iritsi da orain pelikula?

Bizitakoa kontatu behar dugu, eta ez dugu egin behar zuri-beltzezko xake batean bezala, baizik eta piezetako bat falta bada zer gertatu zen ulertzen uzten ez digun puzzle bat bezala.

Denbora luzea egin duzue Eneko Etxeberria pelikularen gidariarekin. Zer ondorio utzi dizkio, zuen ustez, anaiaren desagerpen behartuak irekitako zauriak eta hori ixteko ezintasunak?

Desagertze behartua, NBEren hitzetan, desagerrarazitako pertsonaren giza eskubideen urraketa bat da, baina baita horren senideen eskubideena ere.

Enekok dioenez, pertsona bat desagertzea inoiz existitu izan ez balitz bezala da, baina, bestalde, emozioek hura bilatzera bultzatzen zaituzte beti, eta zer gertatu zen argitzen saiatzera.

Zer erreakzio izan du Enekok pelikula ikusitakoan?

Pelikularen haria Enekok ordezkatzen duen familiaren bilaketa da, eta horregatik da gure protagonista. Eneko oso zintzoa eta eskuzabala izan da bere adierazpenetan. Horregatik, guretzat oso garrantzitsua zen bai bera bai bere familia osoa eroso egotea filmatzen ari ginen bitartean.

Oso pozik dago bere istorioa ikus-entzunezko batek islatzen duen indarrarekin kontatu delako eta bere burua irudietan islatuta ikusi duelako.

'Bolante baten historia'

Zer tonu eman nahi izan diozue dokumentalari? Nola uztartu dituzue desagertzeari buruzko lekukotasun teknikoak eta bere dolua ukatuta ikusi duen familiaren lekukotasun hunkigarriagoak?

Gure dokumentala ez da kazetaritza erreportaje bat. Familiak beti sinetsi duena dakigu eta hori kontatzen dugu, bere ziurtasun eta zalantzekin.

Enekoren ikuspegitik kontatzen dira gertakariak, eta 41 urteko bilaketa honetan familiak bizi izan duenari laguntzen dio.

Espainiako eta Frantziako polizien ordezkariekin edo agintari judizialekin harremanetan jarri zarete auzi honen aurreko beren jarrera eta ikerketa eskasa azal ditzaten? Zer erantzun jaso dituzue?

Etxeberria familiaren, Iruñeko familia "arrunt" baten, bilaketak ETAren orduko buruekin biltzera eraman ditu, eta Auzitegi Nazionaleko ordezkariekin, eta Cesideko kide ohiekin, eta… Familiaren ikuspegi horretatik, dakitena kontatzen duten pertsonak ikusten joango gara filmean.

Zer gertatu beharko litzateke, zure ustez, Jose Miguel Etxeberriaren desagertze behartuaren gaineko ikerketa itxitzat emateko eta haren gorpua aurkitzeko? Zer esperantza dago gaur egun bolantea belaunaldi batetik bestera pasatzeari uzteko?

Borondate politikoa behar da. Auzi honen inguruko dokumentazioa inoiz ez irekitzea ahalbidetzen duen sekretu ofizialen lege frankista aldatzea ikertzen ari dira egunotan.

25 urtean, 50ean edo inoiz ez egitea planteatzen ari dira. Hori ezin da izan. Ezin da Gerra Zibileko dokumentazio eta historiarekin bezala gertatu. Hori orain argitu behar dugu, hurrengo belaunaldiari ez pasatzeko.

'Bolante baten historia'

"Maixabel", "Heltzear", "Patria", "Caminho longe", "Jo ta ke", "Non dago Mikel?", "Soinujolearen semea"… Zinema gero eta plataforma zabalagoa da euskal gatazkari begiratzen dioten lanentzat. Zer zeregin dute ikus-entzunezkoek gure iraganaren lekuko gisa?

Ikus-entzunezkoak beste hedabide batzuetan zailago lortzen diren emozio eta istorioarekiko eta protagonistekiko gertutasuna transmititzeko aukera ematen dizu.

Ikus-entzunezkoei esker, gertakari horiek bizi izan zituzten pertsonak entzun, ikusi eta senti daitezke.

Zer etorkizun opa diozue pelikulari? Zer sortzea gustatuko litzaizueke?

Euskal gatazkaren kontakizunaren inguruan sortzen ari den puzzle handi horri argi apur bat ematea nahi dugu.

Epe motzean, espero dugu Jose Miguel Etxeberriaren desagertze behartuari buruzko istorio hau ez galtzea ahanzturaren laino artean; eta epe ertainean kontzientziak eta baliabideak mugiaraztea norbaitek esan dezan "familia honek nahikoa sufritu du" eta konta dezan zer gertatu zen eta non dagoen Naparraren gorpua.

Hemen ikusi ahalko da pelikula estreinaren eguneko astean: Madril (Golem), Donostia (Trueba), Bilbo (Golem), Gasteiz (Yelmo Boulevard), Iruñea (Golem Yamaguchi), Barakaldo (Yelmo Megapark), Girona (Albeniz).