Save The Childrenen arabera, Sudan, Somalia, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Afganistan, Birmania, Ukraina, Etiopia, Hegoaldeko Sudan, Gazako Zerrenda, Turkia eta Siria izan ziren herrialde kaltetuenak.
MOEk jakinarazi du 6,5 graduko lurrikara bat izan dela, eta beste erreplika batzuk ondoren. Joan den astean, mila pertsona baino gehiago hil ziren inguru horretan lurrikaren ondorioz, Afganistango Hondamendiak Kudeatzeko Ministerioaren arabera.
Lurrikarak bereziki astindu du Zindah Jan barrutia, Herat probintzian. Bertan dozena bat herrixka erabat suntsituta geratu dira. 1998tik Afganistanen izan den hirugarren lurrikararik hilgarriena da.
Litekeena da hildako eta zauritu kopuruak gora egitea. Zinda Jan barrutiko hamabi herri guztiz suntsituta geratu dira. 2.000 lagun baino gehiago ebakuatu dituzte.
Liderraren agindua bete da, baina nekazariak bizitzeko alternatibarik gabe gelditu dira eta askok emigratzea beste aukerarik ez du. Adituek ohartarazi dute mendebaldeak droga edo errefuxiatuen artean aukeratu beharko duela. Afganistanen milioitik gora drogazale daude, biztanleen % 8.
Nilofar Bayat errefuxiatu afganiarra 2021eko abuztuan iritsi zen Bilbora bere bikotekidearekin, Talibanek Gobernua hartu eta hiru egunera. Azken hilabeteetan zailtasun ekonomikoei aurre egin ezinda egon ostean, Alemaniara joatea erabaki zuten familiarengana.
Herritarren eskubideen atzerakada izugarria izan da Afganistanen talibanak boterea hartu dutenetik. Emakumeak dira gehien sufritzen dutenak: debekatuta dute ikastea, zapia eraman behar dute derrigorrez eta ezin dira bakarrik kalera irten.
Talibanek murrizketa ugari ezarri dituzte denbora horretan emakumeen eskubideen aurka, eta herritarren krisi humanitarioa eta ekonomikoa larriagotu egin da, nazioarteko komunitatearen babesik ezagatik.
Ghani presidenteak ihes egin ondoren, talibanek garaipen militarra berretsi zuten, eta afganiar askok herrialdetik alde egin behar izan zuten, irudi oso gogorrak utziz.
AK13 eta Superiors Crew, Afganistango hip hop eta breakdance talde ezagunetako kide da Jawad Sezdah. Herrialdearen egoera salatzen zuten euren hitzetan eta milioika ikustaldi zituzten Youtuben. Horrek oso arriskutsu bihurtzen zituen talibanentzat.
Australiako Auzitegi Federalak atzera bota du Ben Roberts-Smithek —Australian bizirik dagoen soldadu kondekoratuena— hiru hedabideren aurka difamazioagatik jarritako salaketa; izan ere, Afganistanen gerra krimenak egin izana leporatzen zioten, baina epaileak informazioa "egiazkoa" dela ebatzi du.
Emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea, Afganistango Batzar Nazionaleko lehen emakume presidenteordea izan zen. Bere herrialdean geratu diren emakumeen egoera munduratu nahi du.
Mundua asaldatu duen Ukraina eta Errusia arteko gerran azpimarra eginda, Mikel Reparaz EITBko nazioarteko gaien arduradunarekin aztertu ditugu aurtengo albiste nabarmenenak. Iranen eta Afganistanen izaten ari den giza eskubideen urraketari ere heldu diogu, eta Nilofar Bayat elkarrizketatu dugu.
19 urteko neskaren ametsa zen unibertsitatera iritsiko zen familiako lehen emakumea izatea. Kolpe gogorra izan da debekua. Bere amak ere egoera bera bizi izan zuen duela hogei urte, eta harena bezalako etorkizun tristea izateren beldur da. Marwak eta haren anaia Hamidek ez dute haserrea ezkutatzen.
Agintean daudenetik, emakumeen eskubideak urratzen dituzten beste zenbait erabaki ere hartu dituzte; besteak beste, bigarren hezkuntza debekatzea, toki publikoetan gizonezkoak eta emakumezkoak bereizita egotea, eta burkaren erabilera derrigortzea.
Terrorismoaren kontrako epailea da Nazima Nezrabi eta talibanen aginpeko Afganistandik ihes egin zuen iaz, senideekin. Bilbon eman diete asiloa eta bertan jaio da bere alaba: "Afganiarrek inork baino hobeto ulertzen ditugu ukrainarrak. Haien mina gurea da. Munduak ezin gaitu ahaztu".
NBEren agentzia horren zuzendari exekutiboak nabarmendu duenez, "arreta humanitarioa behar duten haurren kopurua azken urteetako handiena da". Izan ere, aurten egoerak okerrera egin du, besteak beste, Ukrainako gerraren, elikagai ziurtasun ezaren eta gaixotasunen agerraldien ondorioz.
Haizebegi festibalaren baitan Afganistango Afghanistan National Institute of Music orkestrak Talibanen garaipenaren ostean herria utzi eta eskaini duten lehen kontzertua eman dute Baigorrin, bertan 2015an aterpetu zituzten hainbat errefuxiaturi omenez.
Afganistango hiriburuko mendebaldean gertatu da leherketa, ikasleak sarrera azterketak egiten ari zirenean. Inguru horretan bizi diren asko Hazara dira, gehienbat xiita den gutxiengo etniko batekoak, Estatu Islamikoaren jomuga izan dena lehenago ere. Hildakoen kopuruak gora egin dezake.
Erasoa Afganistango hiriburuaren mendebaldean gertatu da. Bertan bizi dira hiriko hazara eta xiita komunitate minoritarioen zati handi bat. Hildako gehienak ikasleak dira.
Munduko herrialderik gazteenetako bat da Afganistan, baina haurtzaroa ez da batere erraza. Kaleko haurrei laguntzen dien eskola batean izan gara, eta haien gela hutsik topatu dugu.
Emirerriaren etorrerak krisi ekonomiko bortitza ekarri du eta familiek aurre egin ezinik jarraitzen dute. Egoera krudel horretan, Afganistanen, jan ahal izateko, familiek alabak saltzen dituzte.
Talibanek Kabul hartu zutenetik urtebete igaro den honetan bertan bizi diren emakume askoren eskubideak desagertzear dira. Goizean Bilbon, elkarretaratzea egin dute gurean bizi diren emakume afganiarrek egoera bortitz hori salatzeko.
Afganistango segurtasun indar ohietako milaka kide erabateko itzalean bizi dira orain. Ez dute ezer ospatzeko Emirerriaren lehen urteurren honetan. Alderantziz, jazarrienak indar berezietan zeudenak dira.
Beste 90 pertsona zauritu dira eta kalte materialak oso handiak dira herrialdeko hainbat probintziatan. Ekialdeko Parwan probintzia da kaltetuena, 29 hildakorekin.
Ondoren, kamioiekin desfile bezalakoa egin dute Kabulgo kaleetan, baina ez dute erantzun handirik izan herritarren artean. Izan ere, hiri honetan, ez daude ospakizunetarako.
Zaki Anwari futbolari gaztea duela urtebete Kabulgo aireportuan AEBko hegazkin militar baten gurpilen gainera igo zen eta gero, airean amildu. Mikel Ayestaran bere anaiarekin egon da.
Talibanen itzulerak inboluzio handia ekarri die gutxiengoei, emakumeei eta neskatoei, bi hamarkadetako aurrerapenen ondoren beren eskubideak kendu baitizkiete.
Emakumeen eskubideen alde borrokatzeagatik zuten jomugan talibanek. Emakumeen egoerak okerrera egin du talibanek agintean daramaten urte honetan. Bilbon bizi da orain.
Mikel Ayestaran EITB Mediako berriemailearen hitzetan, urtebete igarota, miseria eta pobrezia dira nagusi Afganistanen eta emakumeen eskubideak erabat ezabatuta daude. "Herrialde miserablea da, jendeak itxaropena galdu du", esan du.
Urtebete da eskolak itxi zituztela neskentzat, talibanak agintera itzulita. Ordutik, neskek ez dute ikasteko eskubiderik, baina isilpeko eskolak antolatu dituzte, etxe partikularretan.
Datorren astelehenean beteko da urtebete talibanek boterea hartu zutenetik. Emakumeek egoera larria bizi dute herrialdean, eta aldaketa eskatzeko protestan ari dira egunotan. Gurean ere kalera aterako dira emakume afganistandarrak, Bilbon, abuztuaren 16an.
Islamistek jazarri eta zigortu egiten dituzte musikariak, bekataritzat jotzen dituztelako. Ia ezinezkoa da zuzeneko musika entzutea, baina gaur lortu dugu. Sinestezina badirudi ere, horrek arrisku handia dakar Afganistan berrian.
Talibanek emakumeekin duten obsesioa hedabideetara ere iristen da. Aurpegia musuko batekin estali behar dute aurkezleek albisteak emateko. Tolo kanalean, herrialdeko garrantzitsuenean, talibanei erantzun diete emakumeak postu garrantzitsuenetan jarriz.
Egun hauetan urte bat bete da Estatu Batuek Kabultik ihes egin zutenetik. Afganistan berriro bihurtu da geopolitikaren borroka leku, bertakoen oraina eta etorkizuna inori axola ez bazaio ere.
Laster urtea beteko da talibanak Afganistanen boterera iritsi zirenetik. Ordutik, bereziki, emakumeen bizitza zeharo aldatu da. Emakume Aktibisten artean bi aurpegi ezagunekin egon gara Kabulen eta, datorren astean, Emirerriaren lehen urteurrena gogoratzeko beltzez jantzita aterako dira.