Guau

Berria

ESTREINALDIA. Euskal literaturaren hilabetea Guaun

Xahmaran. Jon Arretxek idatzia

Berria

7. Aner Peritz: Eraberritzea eta disidentzia

Berria

Istanbulgo etxe otomano hondatu batean bizi da, gurpildun aulkian preso, Kawa-ren ama eta egunero ekartzen ditu gogora Ararat mendia, kurduen kondaira eta leku sakratuak. Bai eta, leku eder haietan hil zizkioten senarra eta bi seme gerrillariak. Amaren ezkutuan Kawak jendea hiltzea du ogibide. Enkarguz eta arrazoiak ezagutu gabe. Hilketa ez ohiko baten ondoren ordea, egoera gaiztotuko zaio Kawa-ri eta bere mundua pitzatu. Mendeko amagatik ez balitz, Alemaniara alde egingo luke bere anai-arrebek bezala. Jon Arretxeren (Basauri, 1963) nobela beltz honek Istanbul eta Munich ditu kokaleku, ohoretik desohorerako bidaia eginez. Ereinen 2012ko argitalpenetik eskaintzen dizu EITB Mediak audioliburu gisa.

Juan Carlos I, Espainiako erregeak Eusko Legebiltzarrera etorri nahi izan zuen. Garai desegokian, askoren ustez, indarkeria gori-gori zegoelako. Munduari bira eman zioten Herri Batasuna-ko legebiltzarkideak Gernikako Juntetxetik bota zituzteneko irudiak. Eusko gudariak kantatzen ari ziren protesta gisan. Otsailaren 23-ko Estatu kolpe ahalegina, egun gutxira egin zuen Tejero teniente-koronelak. Indarkeriak ehunka hildako eragin zituen 80ko hamarkada hasieran. Euskal gizartean mugarri izan ziren Jose Maria Ryan, Lemoizko zentral nuklearreko ingeniari buruaren bahiketa eta hilketa eta komisaldegian torturatuta hil zen Joxe Arregiren heriotza. Une kritiko hartan ari ziren Jaurlaritza eta Espainiako Gobernua Kontzertu Ekonomikoa negoziatzen.

Bai telefonoek eta bai ispiluek ere urduritasuna sortzen digute. Amesgaiztoetan sarri agertzen zaizkigu. Ezinegona sortzen digute, lo egiteko pastillak hartzera behartzen gaituzte. Sosegurik eza agertzen da kontakizun hauetan. Telefono-kabina baten bila aritu eta, bat aurkitu orduko, telefono-haria moztuta dagoela ohartzen denaren sosegurik eza. Telefono-kabina zepo hilgarritzat, zerraldotzat sentitzen duenarena. Esan dezagun telefonoa giderretik duenak mundua duela mendean. Esan dezagun telefono kaiolatu batez ari garela. Bai, esan? Hamahiru ipuinetan zehar, Harkaitz Cano (Lasarte, 1975) idazleak, genero beltza nahasten du absurduarekin eta surrealismoarekin.

Usurbildarra “El conquistador del fin del mundo” ETB-2ko saioko kamera atzeko kontuez aritu zaie benetan-zabiztarrei. Bertan egiten duen aurkezle lanaz eta partaideekin duen harremanaz. Nola sentitzen da Lur astez-aste partaideak kaleratzen dituztenean? Nola suertatu zitzaion aurkezle izateko aukera? Realityan parte hartuko luke berak? Bestalde, kirolaz, sakrifizioaz eta Lurrek honekiko duen pasioaz ere aritu dira. Eskubaloia, harri-jasotzea… nola kudeatu ditu emozionalki sufritu izan dituen lesio ugariak? Sakrifizio asko egin behar izan ditu? Zein da egin duen handiena? Maria Blanco kolaboratzailea, ebakuntza estetikoez aritu da eta honek gaur egun gizartean sortzen duen presioaz.

Zer egin dohain bat daukazunean? Erabili, munduari eskaini, eta trukean, arreta jasotzera ohitu. Horixe egiten du Imanol Lurgainek bere ahotsarekin, kantagintza konprometitua besarkatu eta frankismoaren kontra borrokan hasi, “Fakirra” goitizenarekin. Baina, ahotsarekin batera aldatuz joango da bere ikuspegia eta bidaideekiko harremana ere. Borroka armatua, klandestinitatea, erbeste paristarra..., mundua iraultzen saiatu zen belaunaldi baten erretratua da lau hamarkadatan zehar. Zuzia irenstean erretzen ez dena da Fakirra, minari eztarrian behera bultzatzen diona. Zein ote du benetako ahotsa? Susak 2018an egindako argitalpenetik eskaintzen dizu audioliburua EITB Mediak.

Telefono mugikorren eta ordenagailu eramangarrien bizitza erabilgarriari buruzko txosten bat aztertu dute Elhuyarreko Alaitz Ochoa de Eribe Agirrek eta Ana Galarraga Aiestaranek. Hain zuzen, zaharkitze programatuaren ondorioz, azkar ordezkatzen ditugu produktu horiek, bertsio berriengatik. “Erabili eta bota” filosofia irauli, eta, horren ordez, “luzatu, murrizteko” leloa proposatzen dute: produktuen bizitza luzatzea, karbono-emisioak eta baliabideen ustiapena murrizteko. Horrez gain, albisteek, “Denboraren kapsula” bitxi batek, “Egunero ikasten da zerbait” sekzioak, eta mito zientifikoen baieztapen edo ezeztapenekin osatu dute atala.

Mark Knopfler: “Dire Straits-en musikak jende askoren bizitza aldatu zuen"

“Bizitza bidaia bezala sentitzea iruditzen zaidak gizakiak baduela oso berea hasieratik… Ziur aski lehenbiziko trama edo literatura zer zen edo istorio bat zer zen ez zekielarik, gizakiak bazekien zer zen bidaia bat”. Harkaitz Canok eta Joseina Etxeberriak bidaiaz eta nostalgiaz dihardute atal honetan, Beethoven eta Messiaen ere bidelagun dituztela. Musika: - L. V. BEETHOVEN: Schinsucht (Nostalgia), ahots eta pianorako lied-a - O. MESSIAEN: Quatuor pour la fin du temps (Denboren amaierarako kuartetoa)

6. Lide Hernando: Arrakasta eta berrasmatzea

Soto eta Zeberio, bahitu, torturatu, hil eta desagerrarazi egin zituzten. Diego Lazkano idazleak gogoan betiko txertaturik daramatza bi lagunak, ezin ditu oroimenetik uxatu. Bi itzal haietatik elikatzen ari da hogeitaka urtetan, Soto eta Zeberioren ordez bizi ote den zalantzarekin, haien ordez bizitzea balitz bezala bere erantzukizuna. Bizitza bakarrean hiru bizitza bizitzea posible balitz bezala. Norbere larrutik ihes egin eta larru berri bila itsumustuan dabilenaren desafioak, korapiloak, menturak kontatzen ditu Harkaitz Canok nobela honetan. Errua, maitasuna, traizioa, sexua, indarkeria, lotsa, justizia, erredentzioa, usurpazioa, antzezpena... asko dira kontakizun laster eta zabal honetako hariak, baina denen gainetik nagusitzen da adiskidetasunari egindako kantua.

Eratu eta hiru hilabetera, Legebiltzarraren barruan lehertu zen ekaitza. Artean, Bizkaiko Diputazioaren egoitzan egiten ziren osoko bilkurak. Aurrekaririk ez zeukan krisi ekonomikoak, langabeziak eta gizartearen etsipenak ekaitz perfektua elikatu zuten. Nervacero-ko langileen itxialdiak, Legebiltzarkideak eta Eusko Jaurlaritza hamabi orduz isolatuta eduki zituzten eta. Juan José Pujana, Ganberako presidentea, eta Mario Fernández, Pedro Luis Uriarte eta Pedro Miguel Etxenike, hurrenez hurren, Lan, Ogasun eta Hezkuntza sailburu zirenak egin dute kontakizuna erakundeen ikuspuntutik. Josu Peredak, Nervaceroko enpresa batzordeko kideak aldiz, langileen begietatik.

2. Tormenta de verano. 26 de Junio de 1980

Berria

28. Leire Padilla, psikopatak eta krimenak

Lagunak alde egin ondoren emakume batek bere haurrarekin bizi duen egun normal bat kontatzen digu nobelak. Goizean goizetik gosaria eman, ikastolara joan behar dela hurrengo, arratsaldean jaso... lotara eraman arte, eta protagonista bera oheratu arte egin eta burutik pasatako gogoetak dira nobelaren edukia. Txema lagunaren ausentzia oroitzapen huts baino zerbait gehiago da nobelan, emakumearen gogoeta gehienetan dago haren ausentzia. Bakardadea sentitzeko ere ia tarterik gabe dago emakumea, halakoxea baita bere bizitzaren atze-aurrea. Baina tartetxo bakan horietan isurtzen da nobelara etxetik alde egin zuen lagunaren oroitzapena. Emakumea da kontalaria, eta emakumearen sentsibilitate unibertsalenetik dago kontatuta nobela.

Ramon Saizarbitoriak (Donostia, 1944) idatzitako “Ehun metro” nobelak, Franco diktadorea hil eta urte betera, 1976an ikusi zuen argia. Artean indarrean zegoen zentsura-legerik ez zuen gainditu, ordea, eta eleberriaren lehenengo edizioa bahitu eta liburu-dendetatik erretiratu zuten, Saizarbitoria bera prozesatu eta epaitu zutelarik. Zentsura-legea ezabatuta, itzuli zen nobela liburu-dendetara. Behin eta berriz aipatu dira nobelaren arkitektura, kontakizunean erabilitako teknika, baliabide eta estrategia aberatsa, poliziarengandik ihesi doan aktibistak poliziaren tiroz zerraldo erori arte lasterka egiten dituen ehun metroak kontatzeko garaian. Ihesi doan bitartean, bere bizitzako pasadizoak oroitzen ditu protagonistak, lekuko anonimo batengana hurbiltzeko ahaleginean, testigu hari bizitza eskainiko balio bezala. Erein argitaletxearen 2020ko ediziotik, eskaintzen dizu EITB Mediak audioliburu gisa.

100. atala

100. Benito Lertxundi “Bizitzea da une oroz hiltzea, une oroz hil dena bakarrik bizi da”

Denok isiltzean gu geu zer garen abesten duen hura da, soinu nahiz ideien artisaua, bidez-bide denboraren higadurari jarkiz herri baten nortasuna zaintzen duen hura, modu batera gu geu ere bagara bera eta baita bera gu. Euskal kantagintzaren mugarri izanik, herriari hartu eta herriari itzuli dizkio hamaika kantu, kontakizun eta istorio. Bere eskutik, inoiz izan gabeko herrietan izan gara, inoiz bizi gabeko garaietan eta gertu sentitu ditugu muga tenporal edo geografiko guztiak doinuez ezdeustuz. Ez Dok Amairu-ren berpizkunde kulturaletik aro digitaleraino, transmisioa etenik gabe mantendu izan du eta oholtza gainekoak amaitutzat eman baditu ere, ondorenean jarraituko du Orioko bardoaren ahotsak herri honen mintzoa izaten. “Lore Hostoak” podcastaren atal honetan Benito Lertxundi hostokatu du Ekain Perezek. Playlista: • Benito Lertxundi – Urrundik heldu naiz (Gernika Kontzertuan // 2024) • Benito Lertxundi – Nintzenaz Oroitzean (Gernika Kontzertuan // 2024)) • Benito Lertxundi – Mirotzak (Gernika Kontzertuan // 2024) • Benito Lertxundi – Kaixo Ardizain (Nere Ekialdean // 2002) • Benito Lertxundi – Mundurat Eman Ninduzun (Hitaz Oroit // 1996) • Benito Lertxundi – Oi ama Eskual Herri (Hunkidura Kuttunak I // 1993) • Benito Lertxundi – Itzaltzuko Bardoa (Altabizkar-Itzaltzuko Bardoari // 1981) • Benito Lertxundi – Baldorba (Gernika Kontzertuan // 2024) • Benito Lertxundi – Herri Behera Jota (Oro Laño Mee Batek // 1974) • Benito Lertxundi – Bizkaia Maite (Gernika Kontzertuan // 2024) • Benito Lertxundi – Udazken Koloretan (Gernika Kontzertuan // 2024) • Benito Lertxundi – Loretxoa (Ez Dok Amairu //1967) • Benito Lertxundi – Ekaitza (Ez Dok Amairu // 1969) • Benito Lertxundi – Ez nabil ezeren bila (Gernika Kontzertuan // 2024)

Podcasta

Bideopodcasta

Berria

Podcasta

2. Maialen Chourraut, jokoen euskal erregina

Maialen Chourraut (Lasarte-Oria,1983) piraguistak, ez du parekorik Euskal Herrian. Hiru domina olinpiarrekin bere kirol ibilbidea bikaina da. Brontzea eskuratu zuen Londresen 2012an, urrea Rio de Janeiron 2016an eta zilarra Tokion 2021ean. Goi mailako kirola, amatasuna eta familia-bizitza uztartzen jakin du piraguistak. Nahiz eta kritika gogorrak entzun behar izan zituen, haurdun zegoela ur bizietan entrenatzen aritu zen garaian, adibidez. Askatasunez erabakiak hartzeko eskubidea aldarrikatzen du eta zorionez, aurrera pausoak ikusi ditu berdintasunean. Maialenek, haurdunaldia eta edoskitzea goi-mailako kirolarekin uztartzearen esperientziaz hitz egin digu. Ona Carbonell, igerilari sinkronizatuak, eta Virginia Aparicio, Gorputz Hezkuntzan eta Nutrizioan doktore eta Fisiologian katedraduna denak ere, parte hartu dute.